श्रीमद्भागवत् महापुराण ।। स्कन्ध – तृतीय ।। अध्याय -10.
03100010 विदुर उवाच
03100011 अन्तर्हिते भगवति ब्रह्मा लोकपितामहः
03100012 प्रजाः ससर्ज कतिधा दैहिकीर्मानसीर्विभुः
03100021 ये च मे भगवन्पृष्टास्त्वय्यर्था बहुवित्तम
03100022 तान्वदस्वानुपूर्व्येण छिन्धि नः सर्वसंशयान्
03100030 सूत उवाच
03100031 एवं सञ्चोदितस्तेन क्षत्त्रा कौषारविर्मुनिः
03100032 प्रीतः प्रत्याह तान्प्रश्नान्हृदिस्थानथ भार्गव
03100040 मैत्रेय उवाच
03100041 विरिञ्चोऽपि तथा चक्रे दिव्यं वर्षशतं तपः
03100042 आत्मन्यात्मानमावेश्य यथाह भगवानजः
03100051 तद्विलोक्याब्जसम्भूतो वायुना यदधिष्ठितः
03100052 पद्ममम्भश्च तत्काल कृतवीर्येण कम्पितम्
03100061 तपसा ह्येधमानेन विद्यया चात्मसंस्थया
03100062 विवृद्धविज्ञानबलो न्यपाद्वायुं सहाम्भसा
03100071 तद्विलोक्य वियद्व्यापि पुष्करं यदधिष्ठितम्
03100072 अनेन लोकान्प्राग्लीनान्कल्पितास्मीत्यचिन्तयत्
03100081 पद्मकोशं तदाविश्य भगवत्कर्मचोदितः
03100082 एकं व्यभाङ्क्षीदुरुधा त्रिधा भाव्यं द्विसप्तधा
03100091 एतावाञ्जीवलोकस्य संस्थाभेदः समाहृतः
03100092 धर्मस्य ह्यनिमित्तस्य विपाकः परमेष्ठ्यसौ
03100100 विदुर उवाच
03100101 यथात्थ बहुरूपस्य हरेरद्भुतकर्मणः
03100102 कालाख्यं लक्षणं ब्रह्मन्यथा वर्णय नः प्रभो
03100110 मैत्रेय उवाच
03100111 गुणव्यतिकराकारो निर्विशेषोऽप्रतिष्ठितः
03100112 पुरुषस्तदुपादानमात्मानं लीलयासृजत्
03100121 विश्वं वै ब्रह्मतन्मात्रं संस्थितं विष्णुमायया
03100122 ईश्वरेण परिच्छिन्नं कालेनाव्यक्तमूर्तिना
03100131 यथेदानीं तथाग्रे च पश्चादप्येतदीदृशम्
03100132 सर्गो नवविधस्तस्य प्राकृतो वैकृतस्तु यः
03100141 कालद्रव्यगुणैरस्य त्रिविधः प्रतिसङ्क्रमः
03100142 आद्यस्तु महतः सर्गो गुणवैषम्यमात्मनः
03100151 द्वितीयस्त्वहमो यत्र द्रव्यज्ञानक्रियोदयः
03100152 भूतसर्गस्तृतीयस्तु तन्मात्रो द्रव्यशक्तिमान्
03100161 चतुर्थ ऐन्द्रियः सर्गो यस्तु ज्ञानक्रियात्मकः
03100162 वैकारिको देवसर्गः पञ्चमो यन्मयं मनः
03100171 षष्ठस्तु तमसः सर्गो यस्त्वबुद्धिकृतः प्रभोः
03100172 षडिमे प्राकृताः सर्गा वैकृतानपि मे शृणु
03100181 रजोभाजो भगवतो लीलेयं हरिमेधसः
03100182 सप्तमो मुख्यसर्गस्तु षड्विधस्तस्थुषां च यः
03100191 वनस्पत्योषधिलता त्वक्सारा वीरुधो द्रुमाः
03100192 उत्स्रोतसस्तमःप्राया अन्तःस्पर्शा विशेषिणः
03100201 तिरश्चामष्टमः सर्गः सोऽष्टाविंशद्विधो मतः
03100202 अविदो भूरितमसो घ्राणज्ञा हृद्यवेदिनः
03100211 गौरजो महिषः कृष्णः सूकरो गवयो रुरुः
03100212 द्विशफाः पशवश्चेमे अविरुष्ट्रश्च सत्तम
03100221 खरोऽश्वोऽश्वतरो गौरः शरभश्चमरी तथा
03100222 एते चैकशफाः क्षत्तः शृणु पञ्चनखान्पशून्
03100231 श्वा सृगालो वृको व्याघ्रो मार्जारः शशशल्लकौ
03100232 सिंहः कपिर्गजः कूर्मो गोधा च मकरादयः
03100241 कङ्कगृध्रबकश्येन भासभल्लूकबर्हिणः
03100242 हंससारसचक्राह्व काकोलूकादयः खगाः
03100251 अर्वाक्स्रोतस्तु नवमः क्षत्तरेकविधो नृणाम्
03100252 रजोऽधिकाः कर्मपरा दुःखे च सुखमानिनः
03100261 वैकृतास्त्रय एवैते देवसर्गश्च सत्तम
03100262 वैकारिकस्तु यः प्रोक्तः कौमारस्तूभयात्मकः
03100271 देवसर्गश्चाष्टविधो विबुधाः पितरोऽसुराः
03100272 गन्धर्वाप्सरसः सिद्धा यक्षरक्षांसि चारणाः
03100281 भूतप्रेतपिशाचाश्च विद्याध्राः किन्नरादयः
03100282 दशैते विदुराख्याताः सर्गास्ते विश्वसृक्कृताः
03100291 अतः परं प्रवक्ष्यामि वंशान्मन्वन्तराणि च
03100292 एवं रजःप्लुतः स्रष्टा कल्पादिष्वात्मभूर्हरिः
03100293 सृजत्यमोघसङ्कल्प आत्मैवात्मानमात्मना