श्रीमद्भागवत् महापुराण ।। स्कन्ध – तृतीय ।। अध्याय -11.
03110010 मैत्रेय उवाच
03110011 चरमः सद्विशेषाणामनेकोऽसंयुतः सदा
03110012 परमाणुः स विज्ञेयो नृणामैक्यभ्रमो यतः
03110021 सत एव पदार्थस्य स्वरूपावस्थितस्य यत्
03110022 कैवल्यं परममहानविशेषो निरन्तरः
03110031 एवं कालोऽप्यनुमितः सौक्ष्म्ये स्थौल्ये च सत्तम
03110032 संस्थानभुक्त्या भगवानव्यक्तो व्यक्तभुग्विभुः
03110041 स कालः परमाणुर्वै यो भुङ्क्ते परमाणुताम्
03110042 सतोऽविशेषभुग्यस्तु स कालः परमो महान्
03110051 अणुर्द्वौ परमाणू स्यात्त्रसरेणुस्त्रयः स्मृतः
03110052 जालार्करश्म्यवगतः खमेवानुपतन्नगात्
03110061 त्रसरेणुत्रिकं भुङ्क्ते यः कालः स त्रुटिः स्मृतः
03110062 शतभागस्तु वेधः स्यात्तैस्त्रिभिस्तु लवः स्मृतः
03110071 निमेषस्त्रिलवो ज्ञेय आम्नातस्ते त्रयः क्षणः
03110072 क्षणान्पञ्च विदुः काष्ठां लघु ता दश पञ्च च
03110081 लघूनि वै समाम्नाता दश पञ्च च नाडिका
03110082 ते द्वे मुहूर्तः प्रहरः षड्यामः सप्त वा नृणाम्
03110091 द्वादशार्धपलोन्मानं चतुर्भिश्चतुरङ्गुलैः
03110092 स्वर्णमाषैः कृतच्छिद्रं यावत्प्रस्थजलप्लुतम्
03110101 यामाश्चत्वारश्चत्वारो मर्त्यानामहनी उभे
03110102 पक्षः पञ्चदशाहानि शुक्लः कृष्णश्च मानद
03110111 तयोः समुच्चयो मासः पितॄणां तदहर्निशम्
03110112 द्वौ तावृतुः षडयनं दक्षिणं चोत्तरं दिवि
03110121 अयने चाहनी प्राहुर्वत्सरो द्वादश स्मृतः
03110122 संवत्सरशतं न्णां परमायुर्निरूपितम्
03110131 ग्रहर्क्षताराचक्रस्थः परमाण्वादिना जगत्
03110132 संवत्सरावसानेन पर्येत्यनिमिषो विभुः
03110141 संवत्सरः परिवत्सर इडावत्सर एव च
03110142 अनुवत्सरो वत्सरश्च विदुरैवं प्रभाष्यते
03110151 यः सृज्यशक्तिमुरुधोच्छ्वसयन्स्वशक्त्या
03110152 पुंसोऽभ्रमाय दिवि धावति भूतभेदः
03110153 कालाख्यया गुणमयं क्रतुभिर्वितन्वंस्
03110154 तस्मै बलिं हरत वत्सरपञ्चकाय
03110160 विदुर उवाच
03110161 पितृदेवमनुष्याणामायुः परमिदं स्मृतम्
03110162 परेषां गतिमाचक्ष्व ये स्युः कल्पाद्बहिर्विदः
03110171 भगवान्वेद कालस्य गतिं भगवतो ननु
03110172 विश्वं विचक्षते धीरा योगराद्धेन चक्षुषा
03110180 मैत्रेय उवाच
03110181 कृतं त्रेता द्वापरं च कलिश्चेति चतुर्युगम्
03110182 दिव्यैर्द्वादशभिर्वर्षैः सावधानं निरूपितम्
03110191 चत्वारि त्रीणि द्वे चैकं कृतादिषु यथाक्रमम्
03110192 सङ्ख्यातानि सहस्राणि द्विगुणानि शतानि च
03110201 सन्ध्यासन्ध्यांशयोरन्तर्यः कालः शतसङ्ख्ययोः
03110202 तमेवाहुर्युगं तज्ज्ञा यत्र धर्मो विधीयते
03110211 धर्मश्चतुष्पान्मनुजान्कृते समनुवर्तते
03110212 स एवान्येष्वधर्मेण व्येति पादेन वर्धता
03110221 त्रिलोक्या युगसाहस्रं बहिराब्रह्मणो दिनम्
03110222 तावत्येव निशा तात यन्निमीलति विश्वसृक्
03110231 निशावसान आरब्धो लोककल्पोऽनुवर्तते
03110232 यावद्दिनं भगवतो मनून्भुञ्जंश्चतुर्दश
03110241 स्वं स्वं कालं मनुर्भुङ्क्ते साधिकां ह्येकसप्ततिम्
03110242 मन्वन्तरेषु मनवस्तद्वंश्या ऋषयः सुराः
03110243 भवन्ति चैव युगपत्सुरेशाश्चानु ये च तान्
03110251 एष दैनन्दिनः सर्गो ब्राह्मस्त्रैलोक्यवर्तनः
03110252 तिर्यङ्नृपितृदेवानां सम्भवो यत्र कर्मभिः
03110261 मन्वन्तरेषु भगवान्बिभ्रत्सत्त्वं स्वमूर्तिभिः
03110262 मन्वादिभिरिदं विश्वमवत्युदितपौरुषः
03110271 तमोमात्रामुपादाय प्रतिसंरुद्धविक्रमः
03110272 कालेनानुगताशेष आस्ते तूष्णीं दिनात्यये
03110281 तमेवान्वपि धीयन्ते लोका भूरादयस्त्रयः
03110282 निशायामनुवृत्तायां निर्मुक्तशशिभास्करम्
03110291 त्रिलोक्यां दह्यमानायां शक्त्या सङ्कर्षणाग्निना
03110292 यान्त्यूष्मणा महर्लोकाज्जनं भृग्वादयोऽर्दिताः
03110301 तावत्त्रिभुवनं सद्यः कल्पान्तैधितसिन्धवः
03110302 प्लावयन्त्युत्कटाटोप चण्डवातेरितोर्मयः
03110311 अन्तः स तस्मिन्सलिल आस्तेऽनन्तासनो हरिः
03110312 योगनिद्रानिमीलाक्षः स्तूयमानो जनालयैः
03110321 एवंविधैरहोरात्रैः कालगत्योपलक्षितैः
03110322 अपक्षितमिवास्यापि परमायुर्वयःशतम्
03110331 यदर्धमायुषस्तस्य परार्धमभिधीयते
03110332 पूर्वः परार्धोऽपक्रान्तो ह्यपरोऽद्य प्रवर्तते
03110341 पूर्वस्यादौ परार्धस्य ब्राह्मो नाम महानभूत्
03110342 कल्पो यत्राभवद्ब्रह्मा शब्दब्रह्मेति यं विदुः
03110351 तस्यैव चान्ते कल्पोऽभूद्यं पाद्ममभिचक्षते
03110352 यद्धरेर्नाभिसरस आसील्लोकसरोरुहम्
03110361 अयं तु कथितः कल्पो द्वितीयस्यापि भारत
03110362 वाराह इति विख्यातो यत्रासीच्छूकरो हरिः
03110371 कालोऽयं द्विपरार्धाख्यो निमेष उपचर्यते
03110372 अव्याकृतस्यानन्तस्य ह्यनादेर्जगदात्मनः
03110381 कालोऽयं परमाण्वादिर्द्विपरार्धान्त ईश्वरः
03110382 नैवेशितुं प्रभुर्भूम्न ईश्वरो धाममानिनाम्
03110391 विकारैः सहितो युक्तैर्विशेषादिभिरावृतः
03110392 आण्डकोशो बहिरयं पञ्चाशत्कोटिविस्तृतः
03110401 दशोत्तराधिकैर्यत्र प्रविष्टः परमाणुवत्
03110402 लक्ष्यतेऽन्तर्गताश्चान्ये कोटिशो ह्यण्डराशयः
03110411 तदाहुरक्षरं ब्रह्म सर्वकारणकारणम्
03110412 विष्णोर्धाम परं साक्षात्पुरुषस्य महात्मनः